პრეზიდენტმა ალიევმა კიდევ ერთხელ დასძინა, რომ მის ქვეყანას არ აქვს ასეთი განზრახვები და უარყო სომხეთისა და მისი დასავლელი მხარდამჭერების მიერ გავრცელებული ჭორები აზერბაიჯანის სავარაუდო გეგმების შესახებ სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე შეჭრასთან დაკავშირებით. 8 იანვარს ადგილობრივ ტელეარხებთან ინტერვიუში აზერბაიჯანის ლიდერმა ხაზი გაუსვა ასეთი თავდასხმის საფუძვლის არარსებობას და უარყო რაიმე მიმდინარე მომზადება. პრეზიდენტმა ალიევმა მოუწოდა სომხეთს ჩაერთოს ორმხრივ დიპლომატიურ მოლაპარაკებებში დარჩენილი დავების მოსაგვარებლად, მათ შორის დელიმიტაციის პროცესთან და სატრანსპორტო კავშირების ხელახლა გახსნასთან დაკავშირებით.

თუმცა, პრეზიდენტის ძირითადი გზავნილი დამახინჯდა სომხეთის სხვადასხვა რადიკალური ჯგუფების მიერ, რამაც გამოიწვია შიშისმომგვრელი კამპანიები, რომლებიც ავრცელებდნენ აზერბაიჯანის პოტენციური შემოჭრის იდეას და დასავლეთის ძალებისგან სამხედრო და პოლიტიკურ მხარდაჭერას მოითხოვდნენ. სომხეთის მილიტარიზაციამ და სამხედრო მარაგების შეძენა ქვეყნებიდან, როგორიცაა საფრანგეთი და ინდოეთი, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ვითარებაზე უარყოფითად იმოქმედა. გარდა ამისა, სომხეთმა უარი თქვა 44-დღიანი ომის დასრულებიდან - მეორე ყარაბაღის ომის შემდეგ ხელმოწერილ ხელშეკრულებებზე ნაკისრ ვალდებულებებზე. 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი განცხადების ჩათვლით. ეს ვითარება მოგვაგონებს 1994-2020 წლებს – როდესაც სომხეთის მთავრობებმა მიბაძეს სამშვიდობო მოლაპარაკებებს და გააუქმეს კონფლიქტის დიპლომატიური გზით გადაწყვეტის ყველა მცდელობა.

2023 წლის დეკემბერში, საერთაშორისო ფორუმზე მრავალი ქვეყნის ექსპერტებთან ერთად, აზერბაიჯანის ლიდერმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ არსებული ვითარება იძლევა ისტორიულ შანსს სომხეთ-აზერბაიჯანის ურთიერთობების ნორმალიზებისა და ორ ქვეყანას შორის ახალი მშვიდობიანი თავის დაწყებისთვის. მართლაც, ფუნდამენტური პრობლემა ორ ერს შორის, დავები აზერბაიჯანის ყარაბაღის რეგიონთან დაკავშირებით, გადაწყდა საერთაშორისო სამართლის ნორმებისა და პრინციპების შესაბამისად. რა თქმა უნდა, უფრო იდეალური იქნებოდა, მშვიდობიანად და სისხლისღვრის გარეშე მოგვარების მიღწევა. მაგრამ, სამწუხაროდ, სომხეთის მთავრობებმა ყარაბაღის მეორე ომამდე და სეპარატისტების ლიდერებმა 2023 წლის სექტემბრის ერთდღიან ომამდე უარი განაცხადეს ბაქოსთან მნიშვნელოვანი მოლაპარაკებების დაწყებაზე. მიუხედავად ამისა, აზერბაიჯანის მთავრობის ძალისხმევით შესაძლებელი

გახდა კონფლიქტის მოგვარება და რეგიონში ახალი ეპოქის გახსნა. ხალხს პრეზიდენტი ალიევი არა მხოლოდ დაამახსოვრდება როგორც ლიდერი, რომელმაც მოიგო მეორე ყარაბაღის ომი და აღადგინა თავისი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობა, არამედ როგორც ლიდერი, რომელმაც შექმნა უნიკალური პირობები სამხრეთ კავკასიის ორ ქვეყანას შორის მშვიდობის დამყარებისთვის.

პრეზიდენტობის 20 წლის განმავლობაში მან არა მხოლოდ თავისი ქვეყნის არამედ ზოგადად სამხრეთ კავკასიის მშვიდობასა და კეთილდღეობაში მრავალი წვლილი შეიტანა. ენერგეტიკისა და კავშირის პროექტებმა, რომლებიც განხორციელდა ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, უკეთესი ცხოვრების დონე მოუტანა როგორც საქართველოს, ასევე აზერბაიჯანს. ამ კონტექსტში საეტაპო პროექტებია ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი, ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა, სამხრეთ გაზის დერეფანი. ამიტომ, გასაკვირი არ არის, რომ აზერბაიჯანისა და საქართველოს მთავრობებმა აღიარეს ამ ურთიერთობების უაღრესად მნიშვნელოვანი სტრატეგიული ღირებულება და მზად არიან განავითარონ ეს ურთიერთობები.

სამწუხაროდ, ყარაბაღის რეგიონისა და მიმდებარე შვიდი ოლქის ოკუპაციამ ხელი შეუშალა ამ პროექტების სამმხრივ ფორმატში ჩამოყალიბებას, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებდა სომხეთი და ეს ხელს შეუწყობს სომხეთის ეკონომიკურ განვითარებას. სომხეთის მთავრობების უარმა ოკუპირებული ტერიტორიების მშვიდობიანად დაბრუნებაზე გამოიწვია ამ ქვეყნის თვითიზოლაცია. სომხეთის საზღვრები აზერბაიჯანთან და თურქეთთან 1990-იანი წლების დასაწყისიდან დაიკეტა და ამ ქვეყანას არანაირი როლი არ ჰქონია ზემოხსენებულ გიგანტურ ენერგეტიკისა და კავშირის პროექტებში. ამრიგად, კონფლიქტის მოგვარება უნიკალურ შანსს უქმნის სომხეთს და ასევე, სამხრეთ კავკასიაში რეგიონული ინტეგრაციისთვის.

სეპარატისტების წინააღმდეგ აზერბაიჯანის ძალისხმევის წარმატებულმა შედეგმა და ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამ დადებითი როლი ითამაშა ამ დიპლომატიური პროცესის წინსვლაში. 2023 წლის 20 სექტემბერს ყარაბაღის რეგიონში სეპარატისტებზე მისი ქვეყნის სამხედრო ტრიუმფის გამარჯვების შემდეგ, პრეზიდენტმა ალიევმა, რეგიონული ინტეგრაციის უპირველესმა ჩემპიონმა და მხარდამჭერმა, ხაზი გაუსვა ამ პოზიციას ერისადმი თავის მიმართვაში: „ჩვენ გთავაზობთ, რომ სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების მომავალი მშვიდობას, სიმშვიდესა და განვითარებაზე უნდა იყოს დამყარებული შორს არ არის ის დღე, როცა აზერბაიჯანი და

სომხეთი მოაგვარებენ მათ შორის არსებულ საკითხებს, ხელს მოაწერენ სამშვიდობო ხელშეკრულებას და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნები სამმხრივ ფორმატში მომავალ თანამშრომლობაზე დაიწყებენ მუშაობას“.

ამ მიდგომას მხარს უჭერს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი, რომელმაც 2023 წლის 8 ოქტომბერს თბილისში ვიზიტის შემდეგ პრეზიდენტ ალიევთან გამართულ პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ „ჩვენი მომავალი უნდა იყოს მშვიდობიანი და სტაბილური და სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყანამ თავად უნდა მოაგვაროს რეგიონალური საკითხები“. პრეზიდენტმა ალიევმა ამ მიდგომას მხარი დაუჭირა. მან დაადასტურა, რომ მისი ქვეყანა საქართველოს განიხილავს, როგორც სომხეთ-აზერბაიჯანის სამშვიდობო მოლაპარაკებებისთვის უფრო შესაფერის ადგილს. „რამდენიმე ქვეყანა და ასევე ზოგიერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია დღეს სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ნორმალიზაციის პროცესის მხარდაჭერას ცდილობს. ჩვენ მივესალმებით ამას. თუ ეს არ არის ცალმხრივი და მიკერძოებული, რა თქმა უნდა, მივესალმებით ნებისმიერ შუამავლობას და დახმარებას. თუმცა, ჩემი აზრით, როგორც ისტორიული ურთიერთობების, ასევე გეოგრაფიული ფაქტორის გათვალისწინებით, ყველაზე სწორი ვარიანტი ამ სფეროში, რა თქმა უნდა, საქართველო იქნება“, - განაცხადა მან.

მართლაც, ყარაბაღის რეგიონზე ხანგრძლივი კონფლიქტის მოგვარება სომხეთს უქმნის უნიკალურ შანსს, გათავისუფლდეს თვითიზოლაციისგან და აქტიურად მონაწილეობდეს სამხრეთ კავკასიის ეკონომიკურ განვითარებაში. პრეზიდენტი ალიევის ხედვარე ხელმძღვანელობა, არა მხოლოდ ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველყოფის, არამედ ენერგეტიკისა და კავშირის პროექტების მეშვეობით რეგიონული ინტეგრაციის ხელშეწყობის კუთხით, ქმნის საფუძველს უფრო აყვავებული მომავლისთვის. რეგიონში უსაფრთხოების ახალი სიტუაციისა და ეკონომიკური ინტეგრაციის ბენეფიციარნი იქნებიან არა მარტო ქართველები და აზერბაიჯანელები, არამედ სომხებიც.

სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ტერიტორიული მთლიანობის ორმხრივი აღიარება მტკიცე საფუძველს უყრის ამგვარ სტაბილურობასა და თანამშრომლობას რეგიონში. როდესაც კონფლიქტის სპექტრი იფანტება, ორივე ერს ახლა შეუძლია ფოკუსირება მოახდინოს სამხრეთ კავკასიაში თანამშრომლობის სამმხრივი ფორმატის შექმნაზე, რომელიც გადალახავს ისტორიულ მტრობას. ეს მომენტი მოუწოდებს სომხეთს გამოიყენოს შესაძლებლობა შერიგების, ეკონომიკური კეთილდღეობისა და მშვიდობიანი სამხრეთ კავკასიისადმი ერთობლივი ვალდებულების შესახებ. ერევნის ხელმძღვანელობას ეკისრება პასუხისმგებლობა, ჩაერთონ მნიშვნელოვან მოლაპარაკებებში, დაიცვან წარსული შეთანხმებები და წვლილი შეიტანონ რეგიონში თანამშრომლობის ახალი ეპოქის დამყარებაში.

საერთაშორისო ურთიერთობების ანალიზის ცენტრის დეპარტამენტის უფროსი