ევრაზიაში ბოლო ორი წლის განმავლობაში განვითარებულმა გეოპოლიტიკურმა მოვლენებმა, ყველა სხვა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ პროცესთან ერთად, სერიოზული გავლენა იქონია გლობალურ მიწოდების ჯაჭვზე. შეინიშნება, რომ დიდი რაოდენობით ტვირთის ნაკადი გადაინაცვლა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ აღმოსავლეთ-დასავლეთის მიმართულებით. საერთაშორისო ტვირთების გადაზიდვის მიმართულების ცვლილების შემდეგ, ტრადიციული სატრანსპორტო და ტვირთის გადაზიდვის მარშრუტები ნაკლებად აქტუალური გახდა.

ამ კონტექსტში, აზერბაიჯანის ხელსაყრელმა გეოგრაფიულმა პოზიციამ დაიწყო რეგიონთაშორისი კავშირის განვითარების გაძლიერება. ევროპისა და აზიის გზაჯვარედინზე მდებარეობის გათვალისწინებით, აზერბაიჯანი გახდა ევრაზიის კავშირების კრიტიკულ კვანძად. მიუხედავად იმისა, რომ სტრატეგიული პოზიცია მას აძლევს პოტენციალს, გახდეს აზიის ევროპასთან დამაკავშირებელი სახმელეთო ხიდი სავაჭრო გზებისთვის, აზერბაიჯანი იყენებს ამ მნიშვნელოვან შესაძლებლობას თავისი სატრანზიტო შესაძლებლობების გასაზრდელად.

ბოლო წლებში სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებით აზერბაიჯანმა შეიმუშავა სხვადასხვა მასშტაბური პროექტი, მათ შორის ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა და ბაქოს პორტი, როგორც აღმოსავლეთ-დასავლეთის და ჩრდილოეთ-სამხრეთის დერეფნების მნიშვნელოვანი სეგმენტები - შუა დერეფანი და საერთაშორისო ჩრდილოეთ-სამხრეთის სატრანსპორტო დერეფანი (INSTC). გარდა ამისა, ტვირთების გადაზიდვის ზრდას ახალი ბიძგი მისცა ბაქოს პორტის ირგვლივ თავისუფალი ეკონომიკური ზონის შექმნამ.

შუა დერეფანი, რომელიც გადის ყაზახეთის, კასპიის ზღვის, აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის გავლით ჩინეთს ევროპასთან აკავშირებს. შუა დერეფნის გასწვრივ მდებარე ქვეყნები, განსაკუთრებით აზერბაიჯანი და ყაზახეთი მნიშვნელოვან სარგებელს იღებენ პროექტით, მათი ზღვაზე გასასვლელი პოზიციის გათვალისწინებით.

რამდენიმე კომპანია იძულებულია ეძებოს ალტერნატივა რუსეთსა და უკრაინას შორის ომის დაწყების შემდეგ, რამაც დიდი გავლენა მოახდინა ევრაზიულ კავშირზე. ამ პირობებში შუა დერეფანი მნიშვნელოვნად იძენს მნიშვნელობას ევროპასა და აზიას შორის ვაჭრობის თვალსაზრისით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შუა დერეფანი, სადაც აზერბაიჯანი, საქართველო და ყაზახეთი საკვანძო ადგილს იკავებენ, როგორც ჩანს, რუსეთის გავლით ტრადიციული ჩრდილოეთ მარშრუტის ერთადერთი ეფექტური ალტერნატივა.

უზარმაზარი ეკონომიკური შესაძლებლობების გარდა, არის გამოწვევები და შეზღუდვები, რომლებსაც ბოლო დროს შუა დერეფანი შეექმნა. შუა დერეფნის განვითარებას რამდენიმე შემაფერხებელი ფაქტორი აქვს: ეს არის ინსტიტუციურიც და ფიზიკურიც. მოკლედ, ტრადიციული მარშრუტების შეფერხების შედეგად წარმოქმნილი ყველა ამ მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა გარკვეული ინსტიტუციური პრობლემების იდენტიფიცირება და მეორე დერეფნის გასწვრივ არსებული ზოგიერთი ძირითადი ფიზიკური ინფრასტრუქტურის შეფერხება.

ეს ყველაფერი საჭიროებს უზარმაზარ ინფრასტრუქტურულ ინვესტიციებს შუა დერეფანში ეს ყველაფერი საჭიროებს უზარმაზარ ინფრასტრუქტურულ ინვესტიციებს შუა დერეფანში და კოორდინაციას ქვეყნებს შორის. ამ კონტექსტში, აზერბაიჯანის, საქართველოსა და ყაზახეთის სარკინიგზო კომპანიებს შორის ერთობლივი საწარმოს შექმნის გადაწყვეტილებას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. აზერბაიჯანისა და საქართველოს თანამშრომლობა ამ კუთხით საოცრად სამაგალითოა. „აზერბაიჯანი და საქართველო ახლო პარტნიორები არიან. ჩვენი პარტნიორობა ენერგიით არ შემოიფარგლება. ამ თანამშრომლობის წყალობით ჩვენ შევძელით წარმოგვედგინა ჩვენი ქვეყნები, როგორც ერთიანი, სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი გუნდი ევროპაში“, როგორც აღნიშნა აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა.

პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი პერიოდულად ეხმაურება ამ საკითხს და ახლახან კიდევ ერთხელ ხაზი გაუსვა: „ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა ისტორიული პროექტია. ამ პროექტის წარმატებით განხორციელების შედეგად აზერბაიჯანი კიდევ უფრო გააძლიერებს პოზიციებს ამ რეგიონში. ამჟამად ვქმნით ჩრდილოეთ-სამხრეთის სატრანსპორტო დერეფანს და უკვე დავასრულეთ ყველა საჭირო სამუშაო ჩვენს ტერიტორიაზე. ამრიგად, აზერბაიჯანი, რომელსაც არ აქვს წვდომა ღია ზღვაზე, გახდება სატრანსპორტო და ლოჯისტიკური ცენტრი ევრაზიის სივრცეში.

აღსანიშნავია, რომ ბაქო-თბილისი-ყარსის პროექტის დასრულება ნამდვილად ღირს. ამ რკინიგზას ნამდვილად აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აზერბაიჯანის რეგიონულ სატრანსპორტო კვანძად გადაქცევისთვის. აღსანიშნავია, რომ ეს გზა, რომელიც ექსპლუატაციაში შევიდა 2017 წლის ბოლოს, არის ყველაზე მოკლე და საიმედო მარშრუტი აზიასა და ევროპას შორის. და ეს სარკინიგზო ხაზი, რომელიც აკავშირებს ჩინეთსა და ევროპას, აზერბაიჯანს, საქართველოსა და თურქეთს დიდ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ დივიდენდებს მოაქვს. ამ პროექტის გაფართოება მალე დასრულდება და შესაძლებელი იქნება ერთი მილიონიდან ხუთ მილიონ ტონამდე ტვირთის გადაზიდვა, რაც, რა თქმა უნდა, ხელს შეუწყობს შუა დერეფნის სატრანზიტო პოტენციალის გაძლიერებას და ხელშეწყობას.

საბოლოოდ,გლობალიზაციის სამყაროს ახალი გამოწვევების კონტექსტში, იზრდება აზერბაიჯანის როლი საქართველოსთან ტანდემში ევრაზიულ კავშირში. რაც ასევე მთელ რეგიონს განსაკუთრებულ გეოპოლიტიკურ წონას ანიჭებს. კერძოდ, ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, ილჰამ ალიევის პრეზიდენტობის დროს, აზერბაიჯანი აღწევს თავის მიზანს ევრაზიული კავშირის გაღრმავებაში. პრეზიდენტი ალიევის სტრატეგიულმა ხედვამ და პირადმა ერთგულებამ საერთაშორისო სატრანზიტო დერეფნების მიმართ ეს შედეგი გამოიღო. ის ყველანაირად ცდილობდა აზერბაიჯანი ევრაზიის ხმელეთზე სატრანზიტო კერად და ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მოთამაშედ ექცია. უფრო ზუსტად, პრეზიდენტ ილჰამ ალიევის გადამწყვეტმა და გათვლილმა მიდგომამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა შუა დერეფნის პროექტის იდეიდან და კონცეფციიდან რეალურ პროექტად გადაქცევაში.

ნაღი აჰმადოვი, ბაქოში დაფუძნებული საერთაშორისო ურთიერთობების ანალიზის ცენტრის (AIR Center) წამყვანი მრჩეველი.