მიმდინარე გეოპოლიტიკურმა კონფლიქტებმა შეცვალა ევროპის ტრადიციული ენერგეტიკული რუკა და უსაფრთხო, ხელმისაწვდომი და საიმედო ენერგომომარაგების უზრუნველყოფა ძალიან მნიშვნელოვანი გახდა ევროპის მომავალი ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. ამ კონტექსტში, ევროკავშირი თანამშრომლობს სანდო საერთაშორისო ენერგეტიკულ პარტნიორებთან, რათა შეამციროს მისი დამოკიდებულება ერთ ენერგიის წყაროზე და მიმწოდებელზე. რუსულ ბუნებრივ აირზე მაღალი დამოკიდებულება გახდა „დამოკლეს მახვილი“ ევროპელი ენერგომომხმარებლებისთვის და ენერგეტიკული ბაზრების მერყეობამ სხვანაირად იმოქმედა ევროპულ ქვეყნებზე, მათი ენერგეტიკული ნაზავიდან გამომდინარე.

აზერბაიჯანის რესპუბლიკა, რომელიც მდიდარია ნედლი ნავთობით და ბუნებრივი გაზით, არის ახლო და საიმედო ენერგეტიკული პარტნიორი კასპიის რეგიონიდან ენერგორესურსების პირდაპირ ევროპაში მიწოდებისთვის. აზერბაიჯანის ენერგეტიკული სტრატეგია და პოლიტიკა ფოკუსირებული იყო კრიტიკული ენერგეტიკული ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე მისი ენერგორესურსების გლობალურ ენერგეტიკულ ბაზრებზე ექსპორტისთვის. რაც შეეხება ევროკავშირისა და აზერბაიჯანის ენერგეტიკულ თანამშრომლობას, აღსანიშნავია, რომ რეგიონთაშორისი გაზის სამხრეთ დერეფნის (SGC) პროექტის დასრულებამ ახალი შესაძლებლობები გახსნა ორივე მხარისთვის. კასპიის რეგიონის ბუნებრივი გაზის მდიდარი მარაგები სტრატეგიულად მნიშვნელოვანია ევროკავშირისთვის. მიუხედავად ყველა სირთულისა და გამოწვევისა, აზერბაიჯანმა წარმატებით დაასრულა SGC-ის ყველა სეგმენტი და პირველი კომერციული ბუნებრივი აირი ევროპაში შევიდა 2020 წლის 31 დეკემბერს ტრანსადრიატიკის მილსადენის (TAP) გავლით. იმ პერიოდიდან მოყოლებული, აზერბაიჯანი აწვდის ბუნებრივ გაზს ევროპის ენერგეტიკულ ბაზრებზე TAP-ის მეშვეობით, რომელიც SGC-ის ევროპული ნაწილია. ეს მილსადენი რეალობად იქცა ყველა ჩართული აქტორის აქტიური თანამშრომლობის წყალობით. აღსანიშნავია, რომ სამხრეთ გაზის დერეფნის მრჩეველთა საბჭო, რომელიც 2013 წელს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა შექმნა. მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ყველა ღონისძიების ეფექტურად განხორციელებაში, რომელიც დაკავშირებულია აზერბაიჯანული ბუნებრივი აირის ევროპაში ტრანსპორტირებასთან SGC-ის გასწვრივ.

TAP მილსადენი გახდა პირველი მილსადენი, რომელიც ბუნებრივ გაზს კასპიის ზღვიდან პირდაპირ ევროპას აწვდის. პროექტმა აჩვენა მჭიდრო თანამშრომლობა და ინტეგრაცია რეგიონალურ აქტორებს შორის, როგორიცაა აზერბაიჯანი, საქართველო, თურქეთი და ევროკავშირი. აზერბაიჯანის ბუნებრივი გაზი დივერსიფიკაციის ღირებული წყაროა, რადგან გაზი აღწევს სამხრეთ-აღმოსავლეთ, ცენტრალურ და დასავლეთ ევროპას, რომლებსაც დიდი დამოკიდებულება აქვთ რამდენიმე მომწოდებელზე.

პროექტის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია ის ფაქტი, რომ TAP-ის პროექტი მხარს უჭერს ბუნებრივი გაზის ინტერკონექტორებს ევროპის მასშტაბით. აზერბაიჯანის ბუნებრივი აირის მიწოდება ხელსაყრელ პირობებს ქმნის გაზის ინტერკონექტორების განვითარებისთვის, რაც გადამწყვეტი ელემენტია ევროპის ენერგეტიკული უსაფრთხოებისთვის. როგორც აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა აღნიშნა 2022 წლის 01 ოქტომბერს სოფიაში საბერძნეთ-ბულგარეთის გაზის ინტერკონექტორის ინაუგურაციისას; „აზერბაიჯანი მრავალი წლის განმავლობაში ნავთობის სანდო მიმწოდებელია საერთაშორისო, უპირველეს ყოვლისა ევროპის ბაზრებზე და ახლა გახდა სანდო გაზის მიმწოდებელი. აზერბაიჯანი ამაყობს, რომ არის სამხრეთ გაზის დერეფნის ინიციატორი. IGB პროექტი მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს ევროპის ენერგეტიკული უსაფრთხოების განმტკიცებასა და გაზის მიწოდების დივერსიფიკაციაში.

ბოლო წლებში ევროკავშირმა და აზერბაიჯანმა გააღრმავეს ენერგეტიკული თანამშრომლობა, 2022 წლის 18 ივლისს ბაქოში ხელმოწერილი „გაგების მემორანდუმი ენერგეტიკის სფეროში სტრატეგიული პარტნიორობის შესახებ“. კომისიის პრეზიდენტმა ურსულა ფონ დერ ლაიენმა და ენერგეტიკის საკითხებში კომისარმა კადრი სიმსონმა პრეზიდენტ ილჰამ ალიევთან შეხვედრაზე ორივე მხარემ ხაზი გაუსვა არსებული თანამშრომლობის გაძლიერების მნიშვნელობას. მემორანდუმი ითვალისწინებს SGC-ის შესაძლებლობების გაორმაგებას 2027 წლისთვის ევროკავშირისთვის ყოველწლიურად მინიმუმ 20 მილიარდი კუბური მეტრი გაზის მიწოდებისთვის. ეს ხელს შეუწყობს REPowerEU გეგმის დივერსიფიკაციის მიზნებს და დაეხმარება ევროპას შეწყვიტოს დამოკიდებულება რუსულ გაზზე.

მემორანდუმი ასევე მხარს უჭერს გრძელვადიანი პარტნიორობის დამყარებას ენერგოეფექტურობისა და სუფთა ენერგიის საკითხებში აზერბაიჯანსა და ევროკავშირს შორის. როგორც კომისიის პრეზიდენტმა ურსულა ფონ დერ ლაიენმა აღნიშნა; „ჩვენ ასევე ვქმნით გრძელვადიან პარტნიორობას ენერგოეფექტურობასა და სუფთა ენერგიაზე, რადგან ორივე მივაღწევთ პარიზის შეთანხმების მიზნებს.

ამ მნიშვნელოვანი დოკუმენტის ხელმოწერის შემდეგ აზერბაიჯანმა დაიწყო ბუნებრივი აირის მიწოდების გაზრდა ევროპის ენერგეტიკულ ბაზრებზე. სერბეთ-ბულგარეთის გაზის ინტერკონექტორის ინაუგურაციის ცერემონიაზე სერბეთში, 2023 წლის 10 დეკემბერს, პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა აზერბაიჯანის ვალდებულება გააორმაგოს გაზის მიწოდება ევროპაში 20 მილიარდ კუბურ მეტრამდე 2027 წლისთვის. იმის გათვალისწინებით, რომ ენერგეტიკის მინისტრის ფარვიზ შაჰბაზოვის განცხადებით; „აზერბაიჯანის ბუნებრივი აირის ექსპორტი გასული წლის იანვარ-დეკემბერში 5,3 პროცენტით გაიზარდა. ამ მიზნით, 2023 წელს ბუნებრივი აირის ექსპორტი დაახლოებით 23,8 მილიარდი კუბური მეტრი იყო. ქვეყანამ ევროპას მიაწოდა 11,8 მლრდ სმ გაზი, თურქეთს 9,5 მლრდ სმ, საქართველოს კი 2,5 მლრდ სმ. ამ პერიოდში ტრანსანატოლიის ბუნებრივი აირის მილსადენმა (TANAP) თურქეთს 5,6 მილიარდი კუბური მეტრი გაზი მიაწოდა“. როგორც ჩანს, აზერბაიჯანი ზრდის ბუნებრივი აირის ექსპორტს და ეს ტენდენცია წელსაც გაგრძელდება. ზოგადად, 31 მილიარდი კუბური მეტრი აზერბაიჯანული ბუნებრივი აირი ევროპისთვის მიეწოდება TAP მილსადენის დასრულებიდან დღემდე. ევროპაში აზერბაიჯანული გაზის ძირითადი მყიდველები არიან იტალია, საბერძნეთი, ბულგარეთი, რუმინეთი, სერბეთი და უნგრეთი, მაგრამ მალე ამ სიას უფრო მეტი ქვეყანა შეუერთდება, რათა გაზარდონ ბუნებრივი აირის იმპორტი აზერბაიჯანიდან.

აზერბაიჯანის ენერგეტიკული სტრატეგიის კიდევ ერთი წარმატება მწვანე ენერგიის განვითარებაა. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ევროკავშირსა და აზერბაიჯანს შორის ხელმოწერილი მემორანდუმი მხარს უჭერს მწვანე ენერგეტიკულ თანამშრომლობას. ამიტომ აზერბაიჯანის მთავრობა ფოკუსირებულია გრძელვადიანი ენერგეტიკული სტრატეგიის შემუშავებაზე, რომელიც ასახავს ისეთ მნიშვნელოვან სფეროებს, როგორიცაა ელექტროენერგიითა და ბუნებრივი აირით მიწოდება, ენერგოეფექტურობა და განახლებადი ენერგიის გამოყენება. ეს პროცესი დაეხმარება ქვეყანას ელექტროენერგიის წარმოებაში განახლებადი ენერგიის წყაროების გამოყენებით, ხოლო ელექტროენერგიის წარმოებისთვის ბუნებრივი აირის მოხმარების შემცირებას. ეს ასევე გაამრავალფეროვნებს აზერბაიჯანული ენერგიის ექსპორტს, რადგან ქვეყანა მოამარაგებს არა მხოლოდ წიაღისეულ საწვავს, არამედ მწვანე ენერგიას.

შეჯამებით, ქვეყნის „მწვანე ენერგეტიკულ კერად“ გადაქცევა აზერბაიჯანის ენერგეტიკული პოლიტიკის მთავარი კომპონენტია. ქვეყანა მჭიდროდ თანამშრომლობს სხვადასხვა ენერგეტიკულ კომპანიებთან ქვეყნის მასშტაბით სხვადასხვა მწვანე ენერგიის პროექტების განსახორციელებლად. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ქვეყანაში სხვადასხვა მწვანე ენერგიის პროექტების განვითარების პარალელურად, აზერბაიჯანი ასევე მხარს უჭერს რეგიონთაშორის მწვანე ენერგიის პროექტს. ამ მიზნით, აზერბაიჯანმა, საქართველომ, რუმინეთმა და უნგრეთმა 2022 წლის დეკემბერში ბუქარესტში ხელი მოაწერეს „შეთანხმებას შავი ზღვის წყალქვეშა ელექტრო კაბელის შესახებ“. ეს შეთანხმება მხარს უჭერს წყალქვეშა შავი ზღვის ელექტრო საკაბელო პროექტს სამხრეთ კავკასიიდან ევროპაში ელექტროენერგიის მიწოდებისთვის . ეს მწვანე ენერგეტიკული პროექტი დააკავშირებს სამხრეთ კავკასიას ევროპასთან, რომელშიც ჩართული იქნება ამ ქვეყნების ელექტროსისტემები. არსებითად, პროექტი იქნება „მწვანე ენერგეტიკული დერეფანი“, რომელსაც ასევე შეუძლია უზრუნველყოს მწვანე ენერგიის მიწოდება ცენტრალური აზიის ქვეყნებიდან ევროპაში მომავალში.

საბოლოო ჯამში, აზერბაიჯანის, როგორც სანდო ენერგეტიკული პარტნიორისა და საერთაშორისო საზოგადოების პასუხისმგებელი წევრის როლი გლობალური დათბობის წინააღმდეგ ბრძოლაში, ასევე აღიარა ბევრმა ქვეყანამ. ამიტომ ქვეყანამ მოიპოვა აღმოსავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნების მხარდაჭერა ბაქოში 2024 წლის გაეროს კლიმატის ცვლილების კონფერენციის (COP29) მასპინძლობისთვის.

შაჰმარ ჰაჯიევი

საერთაშორისო ურთიერთობების ანალიზის ცენტრის უფროსი მრჩეველი