ევროპული ინტეგრაციის პოლიტიკურ-სამართლებრივი ასპექტები

ევროპული ინტეგრაციის სამართლებრივი და პოლიტიკური ანთროპოლოგია დასაბამს იღებს ჯერ კიდევ 1951 წლიდან, როცა ექვსი ევროპული სახელმწიფო აფუძნებს ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის საზოგადოებას, ხოლო 1957 წელს ფუძნდება ევროპის ეკონომიკური საზოგადოება და ევროპის ატომური ენერგეტიკის საზოგადოება. ტერმინი „საზოგადოება“ სამართლებრივი ბუნების მატარებელია და თემატურ ინტერპრეტაციებში ის შესაძლოა მოხსენიებული იყოს ტერმინ „გაერთიანებად“. საგულისხმოა, რომ 1967 წელს ბრიუსელის შეთანხმების საფუძველზე დამფუძნებელი ორგანიზაციების მმართველი ინსტიტუციური რგოლების გაერთიანებით კავშირმა მიიღო კონკრეტული პოლიტიკურ-სამართლებრივი ფორმა ევროპული თანამეგობრობის სახით, მეტად დეცენტრალიზებული, მკაფიოდ გამოხატული კომპეტენციებითა და ამბიციური დღის წესრიგით.

ევროპული ინტეგრაციის პირველი ტალღა იწყება 1973 წლიდან, როცა დანია, ირლანდია და დიდი ბრიტანეთი შეუერთდა თანამეგობრობას. ეს უკანასკნელი 2016 წლის რეფერენდუმის საფუძველზე 2020 წელს ტოვებს ევროპის კავშირს. ჯამურად ევროკავშირმა გაფართოების შვიდი ეტაპი განვლო და დღეისათვის კავშირი აერთიანებს 27 ევროპულ სახელმწიფოს. მოკლედ აღვნიშნავ, რომ ევროპული კავშირი ეს სუპრანაციონალური ორგანიზაციაა, პოლიტიკური და ეკონომიკური მიზნებით, რაც შესაბამის სამართლებრივ საფუძვლებს ეყრდნობა - ევროკავშირის სამართლებრივ სისტემათა ერთობლიობას ( ე. წ EU Acquis), რომელიც თავისი ბუნებით უნიკალურია და გააჩნია პირდაპირი და ირიბი ეფექტი წევრი სახელმწიფოების ეროვნულ კანონმდებლობაზე, იურისპრუდენციის ენაზე ვერტიკალური და ჰორიზონტალური ეფექტის მატარებელი. კავშირის უნიკალურობა გამოიხატება საკუთარ ინსტიტუციურ შესაძლებლობებში, ის აღჭურვილია საკუთარი სამართლებრივი მექანიზმებით, რომელთაც ევროპული რეგულაციების, დირექტივებისა და გადაწყვეტილებების სახით გავლენა აქვს წევრი სახელმწიფოების ეროვნულ კანონმდებლობაზე, ამასთანავე მონეტარული პოლიტიკის შემუშავების სრულიად დამოუკიდებელი ინსტიტუციური შესაძლებლობებით ის კავშირშივე ქმნის სპეციალურ საერთო სავალუტო ზონას, გეოგრაფიული გაგებით ევროზონას, ხოლო სამართლებრივ ენაზე - ევროსისტემას, რაც საკუთარი ვალუტის გამოშვების საშუალებას იძლევა. ევროსისტემის მონაწილე ყველა ეროვნული და კომერციული ბანკი თავის გადაწყვეტილებებში ხელმძღვანელობენ ევროკავშირის ცენტრალური ბანკის შესაბამისი დირექტივებით.

დამოუკიდებელი სასამართლო ხელისუფლება, რომელიც ევროკავშირის სამართლის სწორად ინტერპრეტაციის მთავარ გარანტორად გვევლინება, აღჭურვილია სპეციალური მექანიზმებით, მონიტორინგი გაუწიოს ეროვნულ და კავშირის კანონმდებლობებს შორის ურთიერთქმედებას. საგულისხმოა, რომ კავშირს საკუთარი ფინანსური ინტერესების დაცვის კუთხით გააჩნია ინსტიტუციური შესაძლებლობები, აწარმოოს ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლებრივი დევნა, სამაგალითოდ შესაბამისი ევროპული დირექტივა: Directive (EU) 2017/1371. ასევე, კავშირს საკუთარი სახელით შეუძლია დადოს მრავალმხრივი საერთაშორისო შეთანხმებები და შესაბამისი საიმპლემენტაციო პოლიტიკაც შეიმუშაოს. 2009 წლიდან ძალაში შევიდა ლისაბონის შეთანხმება, რომელიც კავშირს ანიჭებს ყველა ზემოთ ხსენებულ შესაძლებლობებს და განსაზღვრავს შეთანხმებით გათვალისწინებულ არაერთ კომპეტენციას. ( TFEU Article: 3, 4.)

ტერმინი „შეთანხმება“ ცალსახად იურიდიული ფორმულირებისაა. ევროპული შეთანხმებები მიიღება წევრი სახელმწიფოების სრული ჩართულობითა და თანამონაწილეობით, შესაბამისად ისინი იზიარებენ საერთო კეთილდღეობასა და პასუხისმგებლობებს. ლისაბონის შეთანხმება იძლევა კავშირში როგორც გაწევრიანების, ისე დატოვების სამართლებრივ შესაძლებლობებს, ევროკავშირის შესახებ შეთანხმების 49-ე და 50 -ე მუხლები განსაზღვრავენ აღნიშნულის ზოგად პრინციპებს.

უკრაინაში მიმდინარე საომარმა მოქმედებებმა საგრძნობლად შეცვალა ევროკავშირის საშინაო და საგარეო პოლიტიკური პრიორიტეტები. ევროპული კავშირის შედარებითი თავშეკავების პოლიტიკა კავშირის გაფართოების კუთხით შეიცვალა, რასაც 2022 წლის 23 ივნისის ევროპული საბჭოს გადაწყვეტილებაც მოწმობს, რომ აღიარებულ იქნეს უკრაინის, მოლდოვისა და საქართველოს ევროპული პერსპექტივა, ხოლო წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი მიენიჭოს უკრაინასა და მოლდოვის რესპუბლიკას, ხოლო საქართველოსაც მსგავსი, მას შემდეგ რაც ის შეასრულებს ევროპული კომისიის მიერ შემუშავებულ სპეციალურ 12 პუნქტიან გეგმას, რომელიც ქვეყანაში ინსტიტუციური დემოკრატიზაციის განმტკიცებას ისახავს მიზნად. გეგმის თანახმად პრიორიტეტულ საკითხებს წარმოადგენს: მართლმსაჯულების რეფორმირება, ანტი-კორუფციული სტრატეგიის შემუშავება და შესაბამისი ინსტიტუტების გაძლიერება, ადამიანის უფლებებზე პროაქტიული ზრუნვა და კანონმდებლობით განმტკიცდეს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებათა გათვალისწინების პრაქტიკა, თავისუფალი მედია გარემოს უზრუნველყოფა, სახელმწიფო ინსტიტუტების დაცვა ფინანსური და პოლიტიკური ინტერეს ჯგუფების გავლენებისაგან, სახალხო დამცველის ნომინაციის პროცესში მიუკერძოებლობის მაღალი სტანდარტის გამოყენებას და მის შემდგომ ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას. 12 პუნქტიანი გეგმის იმპლემენტაციის მონიტორინგს ევროპული კომისია განახორციელებს და შესაბამის გადაწყვეტილებას, როგორც აღინიშნა 2023 წლის განმავლობაში მიიღება.

უნდა აღინიშნოს, რომ ევროკავშირი, როგორც დამოუკიდებელი და სუპრანაციონალური ორგანიზაცია, თავადვე განსაზღვრავს ევროპული ინტეგრაციის და კონკრეტული სახელმწიფოსათვის ევროპული პერსპექტივის აღიარების პოლიტიკურ შესაძლებლობებს. ევროპული კომისიის 2016-2017 წლების შემდგომი თემატური ანგარიშების თანახმად, რომლებიც ევროპულ კომისიას გამოქვეყნებული აქვს საკუთარ ელექტრონულ ვებ-გვერდზე, უკრაინა და მოლდოვას რესპუბლიკა როგორც ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ შეთანხმების ხელმომწერი სახელმწიფოები და ასევე როგორც საქართველო, ევროკავშირთან დაახლოების ინსტიტუციური პროგრესის გათვალისწინებითა და შესაბამისი თემატური დასკვნების შედარებითი ანალიზის საფუძველზე ცალსახად ვხედავთ, რომ აღნიშნული 12 პუნქტიანი სპეციალური გეგმა უკრაინისა და მოლდოვას რესპუბლიკის ინსტიტუციური დემოკრატიზაციის ამჟამინდელ განვითარებასაც ძალზედ სჭირდება. საქართველომ გაცილებით მეტი პროგრესი აჩვენა ასოცირების შესახებ შეთანხმების იმპლემენტაციის პროცესში, თუმცა ევროპული რეკომენდაციების შესრულება აუცილებელი პირობაა დემოკრატიზაციის ეროვნული ინტერესების დასაკმაყოფილებლად, რაც ცალსახად გაზრდის ქართული დემოკრატიის რეზისტენტულობას პოლიტიკური ინტერეს ჯგუფების მანკიერი გავლენებისაგან და აამაღლებს საქართველოს რეგიონული მიმზიდველობის პოზიციებს.

წარმატება მცდელობათა ჯამური შედეგია და მხოლოდ სწრაფვას შესაბამისი პოლიტიკურ ნების საფუძველზე, შეუძლია აღიარებული ევროპული პერსპექტივა აქციოს რეალურ წევრობად.

ევროკავშირში ინტეგრაციის გზა დაკავშირებულია როგორც კავშირის შესაძლებლობებთან, გაფართოვდეს ან თავი შეიკავოს კონკრეტულ ეტაპზე, ისე კანდიდატი ქვეყნის ინსტიტუციური დემოკრატიის ხარისხთან და გამოცდილებასთან, რომ სახელმწიფო შეძლებს თუ ვერა ევროკავშირის გადაწყვეტილებების იმპლემენტაციას ეროვნულ დონეზე, ეფუძნება თუ არა სახელმწიფოს შიდა ბაზარი კონკურენციის გამართულ კანონმდებლობას და ზოგადი ეკონომიკური პოლიტიკები რამდენად ეფექტური და მდგრადია. ევროკავშირმა 1992 წელს მაასტრიხტის შეთანხმების პარალელურად შეიმუშავა ევროკავშირთან დაახლოების კრიტერიუმები, ე.წ კოპენჰაგენის კრიტერიუმები, რომელთან ევროკავშირის კანდიდატი წევრი სახელმწიფოები უნდა აკმაყოფილებდნენ, ესენია: პოლიტიკური, ეკონომიკური და ადმინისტრაციულ-ინსტიტუციური კრიტერიუმები, რაც გულისხმობს, პოლიტიკური ინსტიტუტების სტაბილურობასა და ეფექტურ მუშაობას, რომლებმაც უნდა უზრუნველყონ კანონის უზენაესობა და ინსტიტუციური დემოკრატია, ეფექტური კონკურენციის კანონმდებლობა და ეკონომიკური პოლიტიკების მდგრადობა გამოწვევების ფონზე, ინსტიტუციური უნარიანობა ევროპული ვალდებულებების აღსასრულებლად და კანონმდებლობის ინტეგრაციის პოლიტიკურ-სამართლებრივი შესაძლებლობები.

ევროკავშირთან ინტეგრაციის აქამდე არსებული გამოცდილებების გათვალისწინებით, საქართველო არ არის პირველი სახელმწიფო, რომელსაც მცდელობის პირველ ეტაპზე უარი ეთქვა წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მინიჭებაზე. ლიტვის რესპუბლიკას აწ უკვე ლიეტუვას, რომელიც 1994-1995 წლებში წარმოადგენდა ასოცირების შეთანხმების ხელშემკვრელ მხარეს ევროპულ კავშირთან, უარი ეთქვა კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მიღებაზე ორგზის, 1997 წლის ლუქსემბურგისა და 1998 წლის ვენის ევროპული საბჭოს სხდომებზე. აღნიშნული დასტურდება საბჭოს 1997 და 1998 წლის შესაბამისი გადაწყვეტილებებით. ევროპულმა პარლამენტმა 2000 წლის 4 ოქტომბერს მიიღო სპეციალური რეზოლუცია ლიტვის ევროპული ინტეგრაციის თაობაზე, სადაც ზემოთ ხსენებულ კოპენჰაგენის კრიტერიუმების პოლიტიკური ასპექტის შესრულება დადებითად ფასდება, ხოლო ასევე აღნიშნულია, რომ ლიტვამ უნდა გააგრძელოს მართლმსაჯულების რეფორმირება, კორუფციასთან ბრძოლა, ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლა, პენიტენციური დაწესებულებების ინფრასტრუქტურული დახვეწა და სამართალდამცავთა სისტემის რეფორმირება. იხილეთ აღნიშნული რეზოლუცია: Doc A5-0240/2000. მსგავსი შეფასებები და თემატური რეკომენდაციები ლიტვის მსგავსად მიეცათ: ლატვიას, რუმინეთს, ბულგარეთს, სლოვაკეთსა და მალტას. ევროპული კომისიის რეკომენდაციების შესრულების შემდგომ მიენიჭათ კანდიდატის სტატუსი და საბოლოოდ 2004 წელს ევროკავშირს შეუერთდა 10 ევროპული სახელმწიფო, ყველაზე დიდი გაფართოება კავშირის ისტორიაში. ასოცირების შეთანხმება ფორმალურად ‘ევროპის შეთანხმების’ სახელით დაიდო ლიტვასთან, ლატვიასთან და ესტონეთთან 1995-1996 წლებში. აღნიშნულმა სახელმწიფოებმა ხელმოწერიდან მალევე, რამდენიმე თვეში შეიტანეს კავშირის წევრობის განაცხადი, რაც ბადებს საფუძვლიან ეჭვებს, რომ საბჭოთა კავშირის ტყვეობიდან ახლად გამოსული სახელმწიფოები ვერ იყვნენ ინსტიტუციურად მზად ევროკავშირის წევრობის თემატური კრიტერიუმები დაეკმაყოფილებინათ. ესტონეთი წარმოადგენდა ერთადერთ სახელმწიფოს ბალტიის რეგიონიდან რომელიც კოპენჰაგენის კრიტერიუმებს უკეთ აკმაყოფილებდა, რაც ეკონომიკური და პოლიტიკური ასპექტების პროგრესში გამოიხატებოდა. საგულისხმოა, რომ ესტონეთმა ეროვნული ვალუტის ევროპული ვალუტით „ევროთი“ ჩანაცვლება, ასევე ბალტიის ქვეყნებიდან ყველაზე პირველმა შეძლო, 2011 წელს. ლატვიამ 2014 წელს, ხოლო ლიტვამ 2015 წელს. ევროს შემოღება ასევე დაკავშირებულია ევროპული კავშირის მონეტარული პოლიტიკის - „დაახლოების კონვერგენციის კრიტერიუმებთან“. ევროკავშირში სრული ინტეგრაცია ასევე გულისხმობს ეროვნული ვალუტის ჩანაცვლებას, რასაც წინ ზემოთხსენებული კრიტერიუმების დაკმაყოფილება უძღვის.

ევროკავშირის ინსტიტუციური დემოკრატია ჰორიზონტალური ბუნების მატარებელია, სოციალურად ორიენტირებული, სადაც კანონის უზენაესობა, მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობის პრიმატი, კონკურენციის კანონმდებლობის მაღალი სტანდარტი და გამოწვევებზე ორიენტირებული პოლიტიკები უზრუნველყოფენ ინსტიტუტთაშორისი ურთიერთობების უნიკალურ ფორმას, სადაც ევროკავშირის მოქალაქეებზე პირდაპირი და ირიბი ზრუნვა უზრუნველყოფილია ევროპული ინსტიტუტების მიერ, მათი ფუნქციაც და მიზანიც ეს არის. ევროპული კავშირის აღნიშნულ დღის წესრიგთან შესაძლოა წევრი სახელმწიფოების ეროვნული ხელისუფლებები ვერ მოდიოდნენ თანხვედრაში, რადგან ხელისუფლებებს აყალიბებენ სხვადასხვა იდეოლოგიისა და პოლიტიკური პლატფორმის მქონე ინტერეს ჯგუფები, აღნიშნული კი იწვევს ცენტრსა და რეგიონალურ ხელისუფლებას შორის ინტერესთა კონფლიქტს, რაც ხშირი შემთხვევაა. ევროკავშირის შესახებ შეთანხმების 7-ე მუხლი საუბრობს კავშირის შესაძლებლობებზე, ევროპულ ინსტიტუტებში ხმის უფლება დროებით შეუჩეროს წევრ სახელმწიფოს, რომელიც არღვევს კავშირის მიერ აღიარებულ ადამიანის უფლებებს, ზღუდავს მართლმსაჯულების ეროვნული ინსტიტუტების თავისუფლებას, ზიანს აყენებს კავშირის ფინანსურ ინტერესს და სხვა მრავალს. აღნიშნული მუხლის გამოყენება ევროკავშირმა განიხილა 2000 წელს ავსტრიის მიმართ, 2009 წელს საფრანგეთის მიმართ, 2012 წელს რუმინეთისა და 2015 წელს უნგრეთის მიმართებით, თუმცა საკითხი საბოლოოდ პოლიტიკური კონსენსუსით დასრულდა.

ხაზი უნდა გაესვას, რომ ევროპულ კავშირს აქვს თავისი მიზნები და ფუნქციები, რომლითაც ხელმძღვანელობს საშინაო და საგარეო პოლიტიკის წარმოების პროცესში, რაც წარმოადგენს მის სუპრანაციონალურ ბუნებას. საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის პერსპექტივაც ზემოაღნიშნული ფაქტებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით უნდა გაანალიზდეს.

ჯაბა თებიძე

ასოცირებული პროფესორი

ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტი

ანდრო გოცირიძე - პოლიტიკური სარგებლის მიღების მიზნით, მმართველი პარტია არ ერიდება მოსახლეობის დაპირისპირებას, პოლარიზაციის გაღვივებას და აღვირახსნილ ანტიდასავლურ კამპანიასაც კი
მამუკა ხაზარაძე - ცვლილებების დროა! ხელისუფლება, რომელიც ემსახურება რუსეთს, უნდა დასრულდეს! „ლელო“ ემსახურება საქართველოს!
ქართული პრესის მიმოხილვა 28.03.2024
„გავერთიანდეთ ჩვენი გმირებისთვის“ - სილქნეტი დაჭრილ მებრძოლთა თანადგომის ფონდის საქმიანობის ანგარიშს აქვეყნებს
საქართველოს უნივერსიტეტი -  iOS LAB Apple ავტორიზებული სასწავლო ცენტრი
საქართველოს თავდაცვის დილემა - რთული არჩევანი რთულ ვითარებაში
ამერიკული სამედიცინო ჰოლდინგი - CooperSurgical-ი საქართველოში ოვამედის ორგანიზებით სამდღიან სემინარს მართავს