ბოლო პერიოდში, როგორც საქართველოში, ასევე ევროპის ქვეყნებში უფრო და უფრო აქტუალური ხდება საერთაშორისო ოპერაციების კონტროლი ურთიერთდამოკიდებულ მხარეებს შორის (და არა მარტო). ამ მხრივ იზრდება საგადასახადო ორგანოების მიერ გადამხდელთა შემოწმებების ინტენსივობა.

საერთაშორისო ოპერაციების საგადასახადო კანონმდებლობის შესახებ IPN-ს „ნექსიას“ საერთაშორისო დაბეგვრის მიმართულების ხელმძღვანელი - ლაშა ჯალაღანია ესაუბრა.

საერთაშორისო ოპერაციების საგადასახადო კანონმდებლობა მოიცავს ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების საერთაშორისო ხელშეკრულებებს და საერთაშორისო კონტროლირებული ოპერაციების შეფასების შესახებ (ე.წ. ტრანსფერპრაისინგი - რომელიც ადგენს თუ რამდენად შეესაბამება ურთიერთდამოკიდებულ მხარეებს შორის განხორციელებული საერთაშორისო ტრანზაქციის ფასი საბაზრო პრინციპს) სამართლებრივ ნორმებს, აქტებს. დღევანდელი მდგომარეობით საქართველოს გაფორმებული აქვს 58 საერთაშორისო ხელშეკრულება „ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილებისა და გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთის შესახებ“. თავად ხელშეკრულება ითვალისწინებს თუ როგორ, რომელ ქვეყანაში უნდა მოხდეს, საერთაშორისო კომპანიების დაბეგვრა, როდესაც კომპანია რეგისტრირებულია მაგ. კვიპროსში და შემოსავლებს იღებს საქართველოში არსებული წყაროდან. მთავრობები თანხმდებიან კონკრეტული შემოსავლის სახეებზე და თუ სად, რომელ ქვეყანაში დაიბეგრება კონკრეტული შემოსავალი. მაგ. კვიპროსთან არსებული ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების საერთაშორისო ხელშეკრულების შეთანხმებით, თუ კვიპროსული კომპანია იღებს საქართველოში რეგისტრირებული კომპანიიდან დივიდენდს, აღნიშნულ დივიდენდზე გადასახადი გადახდილ უნდა იქნას მხოლოდ კვიპროსში და არ უნდა დაიბეგროს საქართველოში.

მიუხედავად იმისა რომ არსებობს საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემუშავებული ხელშეკრულების მოდელი, რომლის მიხედვითაც ხდება ქვეყნებს შორის ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების ხელშეკრულებების გაფორმება, ასევე, არსებობს სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ გაცემული განმარტებები (OECD, UN კომენტარები) აღნიშნულ ხელშეკრულების მოდელთან დაკავშირებით. პრაქტიკაში შეიძლება არსებობდეს ხელშეკრულების მუხლებთან დაკავშირებული სხვადასხვა ინტერპრეტაცია, როგორც საგადასახადო ორგანოს და ასევე გადასახადის გადამხდელის პოზიციის მიხედვით. ზემოთ აღნიშნული ფაქტი იწვევს დამატებით საგადასახადო დავებს.

ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების ხელშეკრულებები შეიცავს შესაბამისს მუხლს, „ურთიერთშეთანხმების პროცედურა“ (MAP – Mutual Agreement Procedure), რომელიც ითვალისწინებს გადასახადის გადამხდელის პოზიციის დაცვას მაშინ, როდესაც გადამხდელი არ ეთანხმება რომელიმე ქვეყნის საგადასახადო ორგანოს პოზიციას/ინტერპრეტაციას ხელშეკრულების პუნქტებთან მიმართებაში. მაგალითად, შეიძლება, საქართველოს საგადასახადო ორგანომ ჩათვალოს რომ პირს წარმოეშვა მუდმივი დაწესებულება საქართველოში და მან ამ მუდმივ დაწესებულებაზე მიკუთვნებულ მოგებაზე უნდა გადაიხადოს გადასახადი საქართველოში. შესაძლოა საგადასახდო სამსახურის მიერ მოხდეს სესხის კვალიფიკაციის ცვლილება (საგადასახადო ორგანომ განიხილოს რომ კაპიტალია) და მასზე გადახდილი პროცენტი შესაბამისად განიხილოს დივიდენდად ან იყოს გაურკვევლობა როიალტის დეფინიციასთან დაკავშირებით და ა.შ. ნებისმიერ საკითხზე სადაც გადამხდელი თვლის რომ საგადასახადო ორგანოს ქმედებამ შეიძლება გამოიწვიოს მისი დაბეგვრა საერთაშორისო ხელშეკრულების დებულებების შეუსაბამოდ და თუ არ ეთანხმება აღნიშნულ პოზიციას, ის უფლებამოსილია, საგადასახადო ორგანოს გადაწყვეტილების გამოცემიდან 3 წლის ვადაში მიმართოს ქვეყნის კომპეტენტურ ორგანოს (როგორც წესი ფინანსთა სამინისტროს ან შემოსავლების სამსახურს) ამ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით და მოითხოვოს ურთიერთშეთანხმების პროცედურა. აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული არ ცვლის და არ ანაცვლებს საგადასახადო დავას. მაგ. გადამხდელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს, რომ MAP - ის განცხადება არ აჩერებს იძულებითი ღონისძიებების პროცედურებს, როგორც ეს ხდება დავის პირობებში. შესაბამისად, შესაძლებელია და რეკომენდებულია, რომ საგადასახადო დავა მიმდინარეობდეს ურთიერთშეთანხმების პროცედურის პარალელურად. მეტიც, შეიძლება დავა დასრულებული იყოს და ეს არ ზღუდავს გადასახადის გადამხდელის უფლებას მიმართოს ქვეყნებს შეთანხმებით გათვალისწინებული პირობების შესასრულებლად. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ 1969 წლის 23 მაისის ვენის კონვენციაში სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ, რომელიც გამოიყენება სახელმწიფოთა შორის ხელშეკრულებების მიმართ, აღნიშნულია, რომ ხელშეკრულების მხარემ არ შეიძლება მიუთითოს თავის შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის დებულებებზე, მის მიერ ხელშეკრულების შეუსრულებლობის გასამართლებლად. შესაბამისად, გამოდის, რომ ურთიერთშეთანხმების პროცედურა აღსრულდება ნებისმიერ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, თუ რა გადაწყვეტილება იქნა მიღებული საგადასახადო დავის დროს (მათ შორის იმ პირობებშიც კი თუ გასულია ხანდაზმულობის ვადა, ამაზე ქვემოთ ვისაუბრებთ) . ამ ნაწილში (შეუსაბამობის შემთხვევები, პარალელური პროცესები) საინტერესო იქნება როგორ ჩამოყალიბდება პრაქტიკა საქართველოში.

თავად შეთანხმების პროცედურა გულისხმობს, რომ ქვეყნის კომპეტენტური ორგანოები, პირდაპირი კონტაქტით (ყოველგვარი დიპლომატიური ნოტების გაცვლის გარეშე), ერთობლივად გადაწყვეტენ, რამდენად შესაბამისობაშია საგადასახადო ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ქვეყნებს შორის გაფორმებულ შეთანხმებასთან მიმართებაში. საქართველოს კომპეტენტური ორგანო უფლებამოსილია შეაფასოს ამ საქმის ცალმხრივად გადაწყვეტის შესაძლებლობა და შეუძლია ცალმხრივად მიიღოს დამაკმაყოფილებელი გადაწყვეტილება.

მიუხედავად იმისა, რომ, ყველა საერთაშორისო ხელშეკრულება (ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების შესახებ) ითვალისწინებს ურთიერთშეთანხმების პროცედურას, საქართველოს შიდა კანონმდებლობაში არ გვქონდა სამართლებრივი აქტი, რომელიც იქნებოდა ერთგვარი გზამკვლევი, მითითება, რითიც ისარგებლებდა გადასახადის გადამხდელი და მიმართავდა კომპეტენტურ ორგანოს საერთაშორისო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პროცედურის დასაწყებად. აღსანიშნავია, რომ 2023 წლის 4 ივლისს გამოიცა საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანება N258 რომელმაც დაამტკიცა ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების საერთაშორისო შეთანხმებით განსაზღვრული ურთიერთშეთანხმების პროცედურის წესი. ევროპის ქვეყნებში გადამხდელები აქტიურად იყენებენ MAP პრაქტიკას, შეიძლება წესის არ არსებობაც იყო მიზეზი იმისა, რომ დღემდე საქართველოში არცერთი ურთიერთშეთანხმების პროცედურა არ არის დასრულებული. პროცედურა უფასოა და არ არის დაწესებული რაიმე სახის საფასური.

ზემოთ აღნიშნული ბრძანების შესაბამისად, პროცედურის დაწყება ხდება კომპეტენტურ ორგანოში განცხადების წარდგენით. კერძოდ, საკითხის არსიდან გამომდინარე განცხადება წარდგენილ უნდა იქნას ფინანსთა სამინისტროში ან შემოსავლების სამსახურში. შემოსავლების სამსახურში განაცხადება წარედგინება ძირითადად მუდმივ დაწესებულებასთან და ტრანსფერპრაისინგთან დაკავშირებულ საკითხებზე, სხვა საკითხებს განიხილავს ფინანსთა სამინისტროს საერთაშორისო დაბეგვრის სამმართველო. ბრძანებით დამტკიცებულია როგორც კომპეტენტური ორგანოების დეფინიცია, ასევე განცხადების ფორმა. რაც კარგი სიახლეა, რადგან გადამხდელმა ზუსტად იცის რა უწყებას უნდა მიმართოს და რა ფორმით. განცხადება შეიძლება წარდგენილ იქნას, როგორც ელექტრონულად ასევე მატერიალური ფორმით. თუმცა, ჯერ ელექტრონული განცხადება არ არის ხელმისაწვდომი და კარგი იქნება თუ გადამხდელს საკუთარი პორტალიდან შეეძლება განცხადების წარდგენა.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ზოგადად გადასახადის გადამხდელს აქვს საგადასახადო ორგანოს გადაწყვეტილებიდან, 3 წლიანი ვადა პროცედურის დასაწყებად. თუმცა, საერთაშორისო ხელშეკრულება შეიძლება ითვალისწინებდეს უფრო ხანგრძლივ ვადასაც. ამ ვადის გაშვება პროცედურის დაწყებაზე უარის თქმის საფუძველია.

თავად პროცედურის მიმდინარეობა გრძელდება კომპეტენტურ ორგანოებში საქმის განხილვით, საიდანაც შეიძლება მოთხოვნილ იქნას დამატებითი ინფორმაცია, არგუმენტები და ა.შ. ფინანსთა სამინისტროს ისევე როგორც, შემოსავლების სამსახურს აქვს 1 თვის ვადა, გადაწყვეტილების მისაღებად პროცედურის დაწყების ან მასზე უარის თქმასთან დაკავშირებით. ამავე, 1 თვიან ვადაში უნდა იქნას შესწავლილი საკითხის ცალმხრივად გადაწყვეტის შესაძლებლობა და საქმის ცალმხრივად დაკმაყოფილების შემთხვევაში იგი უნდა აღსრულდეს დაუყოვნებლივ. სხვა მხრივ, თუ კომუნიკაცია მიმდინარეობს ქვეყნებს შორის, აქ გადასახადის გადამხდელი არ მონაწილეობს და არ ეცნობა მხარეების არგუმენტებს, თუ ორივე მხარის სახელმწიფო ორგანოები (მაგ. საკითხის აქტუალობიდან გამომდინარე) არ შეთანხმდებიან გადამხდელის ჩართულობაზე.

პროცედურა უნდა დასრულდეს 2 წლის ვადაში და გადაწყვეტილების აღსრულება უნდა მოხდეს სამი თვის ვადაში. ამასთან აღსანიშნავია, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებები, როგორც წესი ითვალისწინებენ ურთიერთშეთანხმების პროცედურით მიღებული გადაწყვეტილების აღსრულების შესაძლებლობას შიდა ხანდაზმულობის ვადების მიუხედავად. შესაბამისად, გადასახადის გადამხდელის თანხმობით, თუ საერთაშორისო ხელშეკრულება ითვალისწინებს ზემოაღნიშნულ დებულებას, შესაძლებელია იმ დამატებით დარიცხული გადასახადების დაბრუნება, რომელიც საქართველოს საგადასახადო კოდექსით (შიდა კანონმდებლობით) ხანდაზმულ პერიოდშია მოქცეული.

გადასახადის გადამხდელის მხრიდან, ურთიერთშეთანხმების პროცედურა, წარმოადგენს ძალიან კარგ საშუალებას, რომ მან საერთაშორისო ასპარეზზე გაიტანოს პრობლემური საგადასახადო საკითხი და არ იყოს დამოკიდებული ქვეყნის შიგნით გათვალისწინებული სხვადასხვა ინსტანციების გადაწყვეტილებებზე. ეს შეეხება მხოლოდ ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების ხელშეკრულებებთან დაკავშირებულ საკითხებს. პროცედურით შესაძლებელია როგორც ორმაგი დაბეგვრის აცილება, ასევე საგადასახადო ორგანოს მხრიდან საერთაშორისო შეთანხმებით გათვალისწინებული ნორმების შეუსაბამო გადაწყვეტილებების შეცვლა. იქიდან გამომდინარე, რომ არსებობს უკვე ჩამოყალიბებული საერთაშორისო პრაქტიკა, ასევე არსებობს სხვადასხვა წლებში გამოცემული საერთაშორისო ორგანიზაციების კომენტარები, შესაძლებელია წინასწარ მოხდეს საკითხის შეფასება რამდენად შეესაბამება გადამხდელის მოთხოვნა საერთაშორისო ორგანიზაციების ინტერპრეტაციებს და კომენტარებს. გადამხდელის პოზიცია, შეიძლება აისახოს განცხადებაში. თავის მხრივ, ურთიერთშეთანხმების პროცედურის წესის დამტკიცება, სასიამოვნო სიახლეა და ხელს შეუწყობს MAP-ის განცხადებებით მიმართვიანობის გაზრდას და ახალი, საინტერესო პრაქტიკის დამკვიდრებას.

(R)